Menfi tespit davaları bir hukuki ilişkinin olmadığı veya bir senedin sahteliğine ilişkin açılan davalardır. Menfi tespit davalarında en önemli husus hukuki yararın varlığıdır. O halde bir kimse bir kimseye borçlu olmadığını yani karşılıklı hukuki ilişki içinde olmadıklarını veya bunun dayanağı olan bir senet varsa bu senet altındaki imzanın sahteliğini dava etmekte öncelikle talebindeki hukuki yararı ispat etmek zorundadır.

Borçlu, icra takibinden önce veya takip sırasında borçlu bulunmadığını ispat için menfi tespit davası açabilir.(İİK 72/1)

TAKİPTEN ÖNCE AÇILAN MENFİ TESPİT DAVASI

İcra takibinden önce açılan menfi tespit davasına bakan mahkeme, talep üzerine alacağın yüzde on beşinden aşağı olmamak üzere gösterilecek teminat mukabilinde, icra takibinin durdurulması hakkında ihtiyati tedbir kararı verebilir.(İİK 72/2)

Borçlu takipten önce hukuki yararının olduğunu belirterek menfi tespit davası açabilir. Yine yüzde on beşlik teminat mukabilinde  ihtiyati tedbirle icra takibinin durdurulması yönünde bir karar da alabilir.

TAKİPTEN SONRA AÇILAN MENFİ TESPİT DAVASI

İcra takibinden sonra açılan menfi tespit davasında ihtiyati tedbir yolu ile takibin durdurulmasına karar verilemez. Ancak, borçlu gecikmeden doğan zararları karşılamak ve alacağın yüzde on beşinden aşağı olmamak üzere göstereceği teminat karşılığında, mahkemeden ihtiyati tedbir yoluyla icra veznesindeki paranın alacaklıya verilmemesini isteyebilir.(İİK 72/3)

Takipten sonra menfi tespit davası açılabilmesi için borçlunun korunmaya değer   hukuki yararının  olduğunu belirtmesi gerekir. Ödeme emrine itiraz üzerine takip durmuşsa, borçlunun menfi tespit davası açmakta yararı yoktur. Yine itirazın iptali davası açılmışsa, borçlu menfi tespit davası açamaz. Buna karşılık alacaklının itirazın kaldırılmasını talep etmesi, borçlunun menfi tespit davasını açmasına engel değildir.

Takipten sonra açılan menfi tespit davası başlamış olan takibi kendiliğinden durdurmaz. Hatta mahkeme talep üzerine ihtiyati tedbir yolu ile de takibin durmasına karar veremez. Bu durumda haczi ve haczedilen malların satışını önlemek isteyen borçlunun alacağın tamamı yanında tüm takip masrafları ve faizi icra dairesine ödemesi ayrıca bu paranın alacaklıya ödenmesini önlemek için ihtiyati tedbir talep ettiği mahkemeye teminat göstermesi gerekmektedir.

DAVANIN REDDİ

Dava alacaklı lehine neticelenirse ihtiyati tedbir kararı kalkar. Buna dair hükmün kesinleşmesi halinde alacaklı ihtiyati tedbir dolayısıyla alacağını geç almış bulunmaktan doğan zararlarını gösterilen teminattan alır. Alacaklının uğradığı zarar aynı davada takdir olunarak karara bağlanır. Bu zarar herhalde yüzde yirmiden aşağı tayin edilemez.(İİK 72/4)

Mahkeme borçlunun haksız olduğu kanaatine varırsa davayı alacaklı lehine neticelendirir. Alacaklının alacağını geç almış olması dolayısıyla alacaklının talebine gerek kalmadan  mahkeme borçluyu tazminata mahkum eder.

DAVANIN KABULÜ

Dava borçlu lehine hükme bağlanırsa derhal takip durur. İlamın kesinleşmesi üzerine münderecatına göre ve ayrıca hükme hacet kalmadan icra kısmen ya da tamamen eski hale iade edilir. Borçluyu menfi tespit davası açmaya zorlayan takibin haksız ve kötü niyetli olduğu anlaşılırsa, talebi üzerine, borçlunun dava sebebi ile uğradığı zararın da alacaklıdan tahsiline karar verilir. Takdir edilecek zarar, haksızlığı anlaşılan takip konusu alacağın yüzde yirmisinden aşağı olamaz.(İİK/5) 

Mahkeme alacaklının haksız olduğu kanaatine varırsa davayı borçlu lehine sonuçlandırır. Alacaklı, borçluyu menfi tespit davası açmaya zorlamakla beraber haksız ve kötü niyetli olduğu da anlaşılırsa, borçlunun talebi üzerine, borçlunun dava sebebiyle uğradığı zararları ödemekle de  yükümlüdür.